Davranışlarınızı alışkanlıklarınız mı belirler hedefleriniz mi?

Bir yandan sinirlendiğinizde çikolataya davranma alışkanlığınız var ama öte yandan bu alışkanlığı fark ettiniz ve artık yenmeye karar verdiniz, hedef artık daha az çikolata yemek. Peki, bu hedefin başarısını belirleyen faktörler nelerdir? Nasıl hedeflerinizi başarma ihtimalinizi arttırırsınız? İlk olarak alışkanlıklar ve hedefler her zaman aynı doğrultuda olmuyor, ama öyle zannediliyor. Alışkanlıklar geçmişteki hedefler ile aynı doğrultuda. Diyelim Leyla Hanım’ın oğlu Mert markete gittikleri her gün kasada annesine huysuzlanıyor şeker alınsın diye. Bir gün Leyla Hanım zaten zor bir gün geçirmiş ve enerjisini bitmiş hissederken Mert’in bu huysuzlanmalarına dayanamıyor, kolay yöntemi, şeker almayı seçiyor. Bu durumda Leyla Hanım’ın beyninin öğrendiği şey: Mert’e şeker alarak huysuzlanmasını engelleyebilirim. Mert’in beyninin öğrendiği şey: Yeterince huysuzlanırsam anneme istediğimi aldırabilirim. Bu davranış kombinasyonu birkaç defa daha devam ederse bundan sonra Mert “Hık” dese dahi Leyla Hanım ona şeker verebilir. Çünkü bu problemi daha önce çözmüştü, beyni bunu öğrendi, bu yüzden de düşünmeden, alışkanlık doğrultusunda hareket etmeye daha yatkın olacaktır. Yani dediğim gibi, bugünün değil, alışkanlık geçmişin problemini çözer. Bazen o geçmişteki problem hala vardır (Mert hala huysuzlanıyor) ama bazen de yoktur (Mert’in şekere ilgisi yok, annesine soru sormaya çalışıyor aslında, ama karşılığında şeker aldı.) Yani davranışlar ile hedefler aynı doğrultuda olmayabiliyor. Hatırlayın zaten davranışlarınızın %50’si alışkanlıktır. Şöyle de bir durum da var, bir alışkanlık ne kadar kuvvetli ise o kadar “Zaten benim amacım buydu” zannediliyor, yani hedef zannediliyor. Ve bilişsel çelişki yüzünden “Neden böyle davranıyorsun?” diye sorulduğunda da, kendimize cevaplar yaratıyoruz “Çünkü alışkanlık” demiyoruz. Bunun sebebi de çok açık, düşüncelerin, inançların, bilincin bütün derinliklerine erişim yok. Bilinçaltı denilen de işte burada devreye giriyor. Alışkanlıklarımız bilinçaltımız tarafından yönetiliyor, bilincimiz değil.

Kuvvetli Alışkanlık Nedir?

En az haftada bir defa tekrarlanan davranışlara kuvvetli alışkanlık denir.

Aynı zamanda bir alışkanlık ne kadar kuvvetli ise onu değiştirmek de o kadar zor olacaktır, bu sürpriz değil. Ancak zayıf alışkanlıklar olduğunda hedeflerin işe yarama ihtimali artıyor. Kısaca: Kuvvetli alışkanlıkları hem tespit etmesi zor, hem de değiştirmesi zor. “Benim amacım kilo vermek, niyet ettim makarna yememeye” demek yeterli değil. Yeterli olsaydı diyet yapmak pek kolay olurdu. Niyetlerimiz, hedeflerimiz, amaçlarımız, tek başına yeterli değil.

O yüzden olmadığında da üzmeyin kendinizi. Uygun yöntemi henüz bilmiyorsunuz diye olmadı. Ama burada olduğunuza göre alışkanlıklarınızı değiştirmek için gerekli yöntemler de elinizin altında.

Ne yapmak lazım

Hatırlamakta fayda var tetikler alışkanlık doğrultusunda davranmaya iter. Ve bu tetikler uyumlu oldukları ortamda çalışırlar. Yani

.Demek ki hedeflere değil tetiklere ve ortama odaklanmak lazım.

Ortamı değiştirin Mutfakta değil salonda çalışmak Markete Mert’le birlikte gitmemek ama bazen bu o kadar da mümkün olmuyor. Tetikleri yakalayın “Şu anda ödeve gerildim, aç değilim, çikolata yemeye gerek yok, soda içeyim” “Mert bana bir şey söylemeye çalışıyor, aslında şeker istemiyor” Alışkanlık döngüsünü durdurmak için tetiklerin farkında olmanız gerekiyor.

Ne yapmayın

“Ben hedefimi koydum çok kararlıyım” diye kendinize güvenmeyin, yanılma ihtimaliniz çok yüksek. Kilit nokta tetikleri yakalamak ve döngüyü durdurmak! “Artık bu yazıyı okuduğuma göre hedef koyduğumda ben yanılmam. Nasılsa biliyorum, tetikleri engellememe gerek yok, ben hedeflerinde kararlı bir insanım.” demeyin. Sizin bilincinizle bildiğiniz bilgiler bilinçaltınızın yönettiği alışkanlıklara nüfuz etmiyor. Alışkanlığı kırmak lazım, döngüyü durdurmak lazım.

Bu bir Bilgi & Bilim yazısıydı. Kendinizi anlamanız, alışkanlıklarınızı anlamanız ve kontrol edebilmeniz için altında yatan süreçlere hakim olmanız gerekli, kısaca balık tutmayı öğrenmeniz gerekli. Ama ben elbette Habit Lab Öneriyor kısımlarında bol bol balıklar da veriyorum, vereceğim. Bu yazının öneri kısmından çok anlatım kısmının olmasının sebebi de bu.

TL;DR

Kuvvetli alışkanlıklar hedeflerden daha baskındır.
Alışkanlığı kırmak için o davranışın tetiğini tespit etmek gereklidir.
Bir davranış ne kadar kuvvetli bir alışkanlık ise o kadar “amaç” gibi hissettirir ve değiştirmesi de o kadar zordur.
Amaçlarınız ile davranışlarınız aynı değil, çünkü alışkanlıklarınız araya giriyor.
Alışkanlıklar bilinçaltı tarafından yönetilir.