Hizmetlerim

Nöroçeşitlilik, insan beyninin nörolojik yapısının, algı, öğrenme, dikkat, sosyal yetiler ve diğer fonksiyonlarında, patolojik olmayan bir şekilde farklılık göstermesidir. 1998’de ortaya atılan nöroçeşitlilik tanımı (neurodiversity) için kısaca NÇ diyor olacağım. Kullanım kolaylığı açısında nörotipik (NT) ifadesini, toplum tarafından kabul edilmiş özelliklere sahip kişiler kümesini ifade etmek için kullanacağım. Ancak nöroçeşitlilik tanımı itibariyle aslında bütün herkes nöroçeşitli yelpazesinin altına düşmektedir. Yine de açıklayıcılık getirebilmek için “tipik” ve “atipik addedilen” ifadeleri ile kümeleri vurgulamaya çalışacağım.

Atipik addedilen (NÇ denilen) popülasyon için kısaca “Beynin kabloları farklı bağlanmış” desek uygun olur büyük oranda.

Nöroçeşitlilik tanımlaması içerisine görünen teşhisler aşağıdaki gibidir:

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
Otizm Spektrum Bozukluğu (Eskiden Asperger Sendromu ayrı bir teşhisti, şu anda OSB içerisinde)
Disleksi, disgrafi, diskalkuli ve dispraksi

Kimi uzmanlara göre bu listelenenler nörolojik ve gelişimsel bir bozukluk olarak tanımlanmaktadır. Kimi uzmanlar ise bir bozukluk değil, bir çeşitlilik olarak değerlendirmektedir. Ancak vurgulamakta fayda var ki, atipik addedilen popülasyonun bir kısmı toplum yaşantısında beklenen fonksiyonu göstermekte sorun yaşayacağı için medikal modelde bir teşhis alabilecekken, birçok kişi yetişkin yaşantısını sekteye uğratmayacak seviyede hayatına devam edebilmektedir. Bu kişiler genellikle bir psikopatoloji şikayeti (depresyon, anksiyete, OKB vb.) ile doktora başvurduklarında aslında toplumsal normların dahilinde, tipik bir görünüme sahip olmadıklarının farkına varırlar. Bir diğer olasılık da kan bağı olan bir akrabasının (çoğunlukla çocuğunun) DEHB vb. yukarıda bahsi geçen kümeden bir teşhis alması ile bir farkındalık oluşur.

Bu bağlamda NÇ Dayanışma Grubu’nda bozukluk değil çeşitlilik bakış açısı vurgulanmaktadır. Dayanışma grubunun amacı medikal modele alternatif bir tedavi hizmeti olmak değildir. İnsanın kendini tüm çeşitliliği ile birlikte anlayabilmesine aracı olmayı gaye edinmiştir.

DEHB sadece dikkatin dağınık olması ya da yerinde duramama değildir, OSB empati kuramama ya da konuşamama değildir, disleksi de sadece yazılanı okuyamama değildir. Bu sebeple nöroçeşitlilik içerisindeki değişkenler de yaygın olarak bilinenden çok daha komplike, çok daha ayrıntılı durumlardır. Birçok DEHB’li lazer gibi odaklanabildiğini, birçok otistik sadece insanlarla değil, birçok hayvanla da empati kurup duygusal olarak çok etkilendiğini, birçok disleksik de okuyabildiğini ama asıl bir şeyi planlarken zihninin içinde bir cümbüş olduğunu söyleyecektir. NÇ Dayanışma Grubu bu sıklıkla doğru bilinen yanlışları ve de daha geniş resimde eksiklikleri tamamlamak için psikoeğitim vermeyi hedeflemektedir.

NÇ DAYANIŞMA GRUBU İÇERİĞİ

Adından da belli olduğu gibi NÇ Dayanışma Grubu’nun amacı kişiler arası dayanışma ve destek ortamı yaratmaktır. Nöral çeşitliliğin tipik olarak kabul edilmiş yelpazesinin altına düşmeyen bizler kendimizi sıklıkla “uzaylı”, “herkesten farklı ama sorun ne bilmeyen” veya “garip” hissedebiliriz. Bu sağ elini kullanan insanların arasında yaşayan solaklar veya renk gören insanların arasında yaşayan renk körlerinin deneyimlerine benzer bir durum olabilir.

Örneğin solak birine makasla düzgün kesemediği için kızmak, makasların sağak insanların ergonomisine uygun yaratıldığını bilmemekten kaynaklanır. Ya da renk körü birine “Bu domatesler olgunlaşmamış neden bunları aldın” diye kızmak yine onun dünyayı nasıl gördüğünü bilmemekten kaynaklanır.

Bu sebeple NÇ Dayanışma Grubu’nun öncelikleri arasında tipik kabul edilen ve aslında bu kabulden çok daha geniş olan çeşitlilik yelpazesini aydınlatmak vardır. Bu zenginliği bilmek yaşantımızda nörotipiklere otomatik gelen ama yelpazenin keşfedilmemiş köşelerinde kalmış bizler için zorlayıcı olabilen durumları navige etmeyi kolaylaştırır.

Yanı sıra dayanışma grubu, grup üyelerinin karşılaştıkları ve başkaları ile paylaşmakta zorlandığı, anlatmak istediği zorlukları, yargılanmadan ve anlayışla dinlenecek bir ortamda paylaşabilmeleri için de fırsat vermektedir.

Ne yazık ki tipik olarak karşılanmayan bu nöroçeşitlilik özellikleri, tipik olarak karşılanmadığı için sıklıkla (%80 ihtimalle) en az bir psikopatolojiye sebep olabilmektedir. Bu sebeple psikopatolojiye karşı koruma ve tespit edilmesi durumunda da yönlendirme imkanı sağlamaktadır grup.

Benim için grubun amacı “Aa ben de aynen böyleyim!” diyebilmenin mutluluğunu ve “Tamam farklı olduğumu anlayabiliyorum, ve bu OK” diyebilmenin huzurunu ve “Bir dahaki sefere bunu deneyebilirim, işe yarayabilir” demenin güvenini sağlamak.

NÇ VE KARDELEN

Ben Kardelen. Kendimi oldum olası “garip” bulmuşumdur ve bunun kötü bir gariplik olduğunu da düşünmemişimdir. Sadece normal olmadığımın uzun zamandır farkındaydım. NÇ diye bir şey olduğunu ve bu kavramın benim anlamlandırmakta zorlandığım özellikleri açıklamakta çok yardımcı olduğunu fark ettiğimden beri, bu konunun üzerine daha fazla eğildim. Tipikliğin dışında kaldığı söylenen yanlarımı tanımlamak için kullandığım kelimeler: utangaç, içine dönük, patavatsız, maymun iştahlı ve çocuksu.

2013 yılında bölümden arkadaşım DEHB teşhisi alınca “Kardelen sen de bir git istersen, sende de aynı şeyler var.” dediğinde DEHB’li bir başka arkadaşımın DEHB çalışan annesi ile iletişime geçtim. Kısa zamanda doktor karşısında normal, sıradan hayatımı anlatıyordum. Beni DEHB ile teşhis etti. Ben şaşkınım tabi. “Emin misiniz?” diye sordum “İlk 5 dakikada anladım ama kalan 25 dakikada da emin oldum” dedi. Ancak ben o kadar da emin değildim. Bana yazdığı ritalini aldığımda odamı toplamak bile mümkün oluyordu ve bu beni çok ürküttü. “Ben bu ilaca bağımlı olurum, bunsuz yapabilmeliyim.” dedim. Sonraki 7 yıl, o tek kutu ritalinin içinden birer tane ala ala yılda 2-3 tane ile geçirdim. Bu esnada da ara ara “Acaba ben otistik miyim? Haha, ya olsam şaşırmam valla.” diye düşündüğüm zamanlarım oldu. Hatta bunu başkalarına söylediğimde garipsemeleri, sanki “Kanser olsam keşke” demişim gibi bakmalarını da pek garipsedim.

O günden sonra ben DEHB ile ilgili çokça okumaya, konferanslara katılmaya başladım. Hem kitaplardan, hem sosyal medyadan, hem de makalelerden bilgi edinmeye çalıştım. Tabii ki konuya takılıp altını üzerine getirdikçe altından süreki otizm çıkmaya başladı. “Yok” diyorum “Olamaz, kendime olur olmadık şeyler bulmaya çalışıyorum. Kendimi ait olmadığım bir grubun içine koymaya çalışıyorum.” Ama bu esnada babam da kardeşim de otizm ölçeklerinde yüksek puanlar alıyorlar, kafam iyice karışıyor. En sonunda NÇ adı altında toplanan özelliklerin doğal olarak birbiri ile yüksek oranda örtüştüğünü ve tanı teşhis kriterlerinin geriden geldiğini anlıyorum. O dakikadan sonra o muyum bu muyum sorum bitiyor “Nöroçeşitliliğin bir ucundayım ben de işte, bu özelliklerim de bununla ilgili.” diyerek tek bir çatı altında anlam verip rahatlıyorum.

Sonra pandemi oldu, 7 aydır evlerden çalışır olduk. Ben pek çalışamıyordum tabi, bu da depresif semptomlarımı arttırıyordu. Yine bana 7 yıl önce DEHB diyen doktoruma gittim “Ya acaba gerçekten de DEHB isem? Yani biraz öyleyim ama pek de değilim muhtemelen bahane ediyorum.” diye düşünerek. Yeniden DEHB teşhisi aldım. Bu esnada psikoloğum da bana “Bariz DEHB” diyordu. Yüz yüze görüşebileceğim bir psikiyatrla devam etmem istendi, şu anda güncel olarak devam ettiğim doktoruma gittim “Ya DEHB değil derse? Ya bana ilaç yazmazsa” kaygısıyla şimdi de. Çünkü concerta ile artık yeniden normal biri gibi(?) hissediyordum. O da bana DEHB dedi. “Ya nasıl anladınız, nasıl bu kadar emin olabiliyorsunuz?” “Ben eminim ama istersen testler de yapalım eğer senin emin olman için yardımcı olacaksa.” dedi.

Kısaca ben Kardelen, 32 yıldır NÇ bir kişiyim (aslında herkes gibi ama ben biraz daha “garip” bulunan tarafın özelliklerine sahibim), son 1.5 yıldır bunu kabullenmiş, son 8 yıldır da istemem yan cebime koy diyerek ilgilenmiş, etrafı kendini fark etmemiş uzaylılarla bugünlere gelmiş bir psikoloji uzmanıyım. Özel ilgi alanlarım Harry Potter ve psikoloji. Bu sebeple NÇ ile ilgili tüm bilgileri mıknatıs gibi çekip toplamaya çalışan biriyim.

Gerek bilgilerimi gerek NÇ olarak yaşam deneyimimi kullanarak da NÇ Dayanışma Grubu’nu kurup, NÇ’lere yardımcı olmayı amaçladım.